پرده سینما

کشتن مرغ مقلد؛ یادی از رفعت هاشم پور بانوی دوبلاژ ایران

نیروان غنی پور

 

 

 

 

 

 

 

 

نیروان غنی پور

 

 

با یادی از بانوی دوبلاژ، استاد رفعت هاشم پور

 

آن بنکرافت (سمت چپ) در فیلم معجزه گر ساخته آرتور پناین روزها که تلویزیون برای چندمین بار اقدام به پخش سریال قصّه های جزیره کرده، خاطره خوش ماجراها، آدم ها و صداهایی که راوی زندگی چندین ساله ای بودند، همچنان زنده و پا برجاست اما حیف و صد حیف با حسی مملو از حسرتی آزار دهنده. حسرت از بابت نشنیدن صدای تا ابد ماندگاری که هنوز در میان ما حضور دارد ولی در حرفه دوبلاژ، دیگر حضوری ندارد. حدود شش سال پیش بود که رفعت هاشم پور در اقدامی خود خواسته عطای حضور در دوبله را به لقایش بخشید و از همه مناسبات آن کناره گیری نمود. پرداختن به جزئیات این موضوع خود مجال دیگری می خواهد که از حوصله این یادداشت خارج بوده و می باید در مقاله ای با عنوان آسیب شناسی رفتاری جامعه دوبلاژ به آن پرداخت. اتفاقاً دلیل مهّم دل زدگی و کناره گیری هاشم پور بر می گشت به برخورد برخی از همکارانش با وی که موجب شد شرایط را نامناسب  برای ادامه کار ببیند. چند سال پیش بود که محور اصلی گفت وگوهایم با دوبلورها را بر پایه دوبله شاهکار فیلم محمد رسول الله (ص) قرار دادم و در این بین گفت و گو با بسیاری از عوامل آن اثر صورت گرفت و در مطبوعات به چاپ رسید و تنها مصاحبه با بانو رفعت باقی ماند که علیرغم آگاهی از این موضوع که ایشان هیچ گونه تمایلی برای گفت و گو درباره دوبلاژ ندارد، سر انجام با مساعدت همسرشان (جلال مقامی) موفق شدم از طریق تلفن آن هم در زمانی کمتر از یک دقیقه با ایشان صحبت کنم. هاشم پور در همان مکالمه کوتاه به نکته ای تفکّر بر انگیز اشاره نمود که تا مدّت ها ذهن مرا در گیر کرد. پرسشم این بود که: « شما در دوبلاژ مقام معجزه گر را دارید (اشاره ای بود به نقش گویی درخشان هاشم پور به جای آن بنکرافت در دوبله فیلم معجزه گر اثر آرتور پن) و هر نقشی با صدا و نوع نقش گویی تان بسیار دیدنی و اثر گذار می شود. چه نظری در این باره دارید؟» و این پاسخ را شنیدم: «پسرم! در دوبله هر کی بهتر تقلید کند موفق تر است و منم یک مقلّدم، همین!».

...و حالا باز هم تماشای  دوبله قصّه های جزیره برایم همان حال و هوا را دارد که انگار برای اولین بار به تماشایش نشسته ام با حلاوت و شیرینی دلپذیری که دست پخت بانو رفعت است. مقاله زیر حدود سه سال پیش در روزنامه جام جم به چاپ رسیده و معتقدم که خواندنش در این روزها خالی از لطف نیست. به امید روزی که دوباره صدای رفعت هاشم پور را بشنویم. «در جهان دل ما گیاه نا امیدی هرگز نروید».

 

درباره دوبله سریال قصه‌های جزیره

 

جزیره ای با صداهای ماندگار

 

قصه های جزیرهحرفه دوبلاژ در 30 سال اخیر با افت و خیزهای بسیاری در تلویزیون همراه بوده است. زمانی به دلیل عدم اكران فیلم‌های خارجی روز جهان در سینماهای ایران فعالان این عرصه تمام توان و حضورشان را معطوف به تلویزیون كرده و با كم‌كاری‌ها می‌ساختند یا مانند زمان حال كه حجم زیادی از جدول پخش برنامه شبكه‌ها نیازمند دوبلاژ است (اعم از فیلم‌های سینمایی، ‌مستند، انیمیشن، تیزر، آگهی و...)به اصطلاح یكی از مراكز شلوغ و پررفت و آمد تلویزیون، واحد دوبلاژ می‌شود!.

اما در این میان دوبله سریال‌های خارجی بوده كه برای مخاطب تلویزیونی در گذر این سال‌ها تبدیل به خاطره شده است و می‌توان ردپای هنر دوبله را (فارغ از حرفه، صنعت یا تكنیكی بودن دوبلاژ)‌ در آن جستجو كرد.

دوبله سریال‌هایی چون ماركوپولو، سال‌های دور از خانه، ارتش سری، لبه تاریكی، در برابر باد، خانم مارپل، پوآرو، ماجراهای شرلوك هولمز، ناوارو، خانه پوشالی، در برابر آینده، مدیركل، فونتامارا، شهر مرزی، كنت مونت كریستو، پزشك دهكده  و ... به عنوان یادگارهای دوبله تلویزیونی هستند كه در پخش‌های مكررشان نیز همچنان عنصر دیدنی و تازگی‌شان را حفظ كرده‌اند.

 یكی دیگر از این دوبله‌های ماندگار تعلق دارد به دوبله درخشان سریال قصه‌های جزیره؛ مجموعه‌ای كه با خاطرات نوجوانی نسل ما گره خورده و حتی تماشای دوباره‌اش هنوز هم لذت بخش است. بین سال‌های 1375 تا 77 كه این سریال از شبكه 2 پخش می‌شد، در قسمت تیتراژ ابتدایی (با ابتكار مدیر پخش خوش ذوق شبكه)‌ عنوانی اینچنین نقش می‌بست: «مدیر دوبلاژ: رفعت هاشم پور».

همین عنوان كافی بود كه نام بانوی هنرمند دوبلاژ را تا ابد در ذهنمان حك كنیم؛ بانویی كه با تیزبینی و درك بالا از ساختار اثر، شخصیت‌های قصه‌های جزیره را با مناسب‌ترین صداها رنگ‌آمیزی كرد و بقدری انتخاب دوبلورها برای نقش‌گویی در این سریال بی‌نقص بود كه بعدها موجب شهرت بسیاری از این صداها در جامعه شد كه در اینجا عملكرد هاشم‌پور با تقدیرهای فراوانی همراه بود.

كوین سالیوان كانادایی در مقام طراح و تهیه‌كننده اثر، تمامی فراز و فرودهای جامعه ای كوچك در جزیره زیبای سنت ادوارد را به شكل حرفه‌ای در بطن قصه‌های جزیره روایت كرد كه به ویژه در پروراندن شخصیت‌های داستان رویكرد باورپذیری داشت و برای نمایش در ایران نیز باید این نكات لحاظ می‌شد كه هاشم‌پور با وسواس مثال‌زدنی‌اش، آن را در شیوه مدیریتش نیز جاری كرد.

از شاخصه‌های داستان قصه‌های جزیره، حضور پرسوناژهای كودک و نوجوان پرشماری بود كه با پیشرفت داستان، این شخصیت‌ها رشد می‌كردند و حتی به دوران بلوغ می‌رسیدند. بدین منظور هاشم‌پور تمهید هوشمندانه‌ای اتخاذ كرد و آن استفاده از صدای گویندگانی بود كه توانایی بچه‌گویی و بزرگسالی را توأمان داشتند.

دوبلورهایی چون مریم شیرزاد، مهوش افشاری، شوكت حجت و ... .

در دوبله قصه‌های جزیره شاهد دستاورد مهمی در دوبلاژ هستیم و آن یكی شدن صدای دوبلور با نحوه بازی هنرپیشه است كه نقش به سزایی در ماندگاری یك اثر دارد و می‌توان به شكل جداگانه به تك‌تك صداهای دوبله قصه‌های جزیره پرداخت.

رفعت هاشم‌پور (صدای نقش هتی كینگ با نقش‌آفرینی جكی باروز)‌، نقش‌گویی درخشان هاشم‌پور به جای این پرسوناژ را باید در كنار نقش‌گویی‌های ماندگاری چون منوچهر اسماعیلی (كنت مونت  کریستو)‌، ناصر طهماسب (لودویك كسلر در ارتش سری)، فهمیه راستكار (خانم مارپل)‌، جلال مقامی (رونالد کراون در لبه تاریکی)،بهرام زند (شرلوک هولمز)، اکبر منانی (هرکول پوآرو)، مینو غزنوی (هانیکو) و ... در سریال های خارجی قرار داد. ‌  

هتی كینگ از خودراضی و غرغرو هیچ خانواده‌ای را در جزیره بالاتر از فك و فامیل خودش (خانواده كینگ)‌ نمی‌بیند و با وجود ظاهر خشن و افكار مستبدانه، قلب مهربانی دارد و رفعت هاشم‌پور استادانه تمام خصوصیت‌های اخلاقی این پرسوناژ را در صدایش منعكس كرده و كاملا با بازی دیدنی هنرپیشه همگام است.

سوزان هیوارد در «می خواهم زنده بمانم»از اتفاقات جالب توجه دوبله این سریال، تغییر گوینده همین نقش بود كه تا نزدیک به 20 قسمت ابتدایی، ناهید شعشعانی به جای هتی صحبت می‌كرد كه دیگر نتوانست سر ضبط حضور پیدا كند و از آن وقت خود هاشم‌پور عهده‌دار نقش‌گویی‌اش شد و برای دوستداران دوبلاژ تبدیل به خاطره‌ای دیگر از صدای وی به جای بازیگران مشهوری چون ویوین لی‌ در فیلم بربادرفته‌، سوزان هیوارد (می‌خواهم زنده بمانم)‌ و ایرنه پاپاس (در دوبله فیلم محمد رسول الله )شد.

مینو غزنوی (صدای نقش الیویا كینگ)‌، الیویا كه از طریق خبرنگاری قصد دارد خود را در جامعه‌ مطرح كند خصوصیات بارزی دارد كه می‌توان به خل‌بازی‌ها و خنده‌های از ته دل گاه‌ و بی‌گاهش اشاره كرد.

مینو غزنوی استاد نقش‌گویی‌ به جای شخصیت‌های زنان جوان اینچنینی است كه 2 نمونه شاخص را در كارنامه پربارش ثبت كرده است. یكی ‌نقش‌گویی به جای دایان كیتن در فیلم آنی‌هال وودی آلن و دیگر نقش هانیكو تاچیبانا در سریال ژاپنی داستان زندگی.

 در قسمت راه‌اندازی كارخانه كنسروسازی خرچنگ بهترین نقش‌گویی غزنوی شكل گرفت و وقتی با صدایی بلند و طنزآمیزی می‌گفت: «سبدها رو كابله، مواظب سرهایتان باشید»!.

 همان‌طور كه در قبل ذكر شد دوبلورهای بچه گوی كار كشته‌ای چون مریم شیرزاد (در نقش سارا استنلی)‌، مهوش افشاری (فلیسیتی)‌، شوكت حجت (فلیكس)‌ در دوبله قصه‌های جزیره حضور داشتند كه هر كدام توانستند گویای خصوصیات اخلاقی بچه‌ها در صدایشان باشند.

شیرزاد با همان لحن آرام و معصومش، تقاضاهای سارای كوچك و یتیم را قابل باور از آب درآورد و این روند تا بلوغ سارا نیز ادامه داشت و فلیسیتی مغرور و از خود راضی با نقش‌گویی فوق‌العاده مهوش افشاری چشمگیر شد كه در لحظه‌های رمانتیك زندگی فلیسیتی وقتی گاس پایك را مورد خطاب قرار می‌داد، افشاری با لرزش ظریفی كه به صدایش می‌داد، اسم گاس را برای دوستداران سریال خاطره‌انگیز كرد.

در این میان از صداپیشگی شوكت حجت‌ نیز نمی‌توان به راحتی گذشت كه با صدایی تخس و شیطنت‌آمیز، چهره و كارهای فلیكس را دوست داشتنی‌تر كرد. صداهای آرام و با حس و حال همت مومی وند و مریم صفی‌خانی برای زوج الك و ژانت بهترین گزینه‌ها بودند كه تناسب داشت با چهره بازیگران‌شان همچنین نقش‌گویی‌های قابل توجه علیرضا باشكندی و امیر صمصامی به ترتیب به جای جاسپردیل (مخترع دست و پاچلفتی)‌ و گاس پایك (دریانورد عاشق‌پیشه)‌ كه باشكندی با توجه به نوع صحبت همراه با لكنت جاسپر، دیالوگ‌گویی انرژی بری داشت كه در انتها برایش موفقیت‌آمیز بود.

هاشم‌پور این دقت در نحوه انتخاب صدای شخصیت‌های اصلی را در نقش‌های مكمل نیز اعمال كرد كه ذكر اسامی دوبلورهایشان موكد این نكته است: كیكاوس یاكیده (آرتور پتی‌بون)‌، محمد عبادی ( سیمون تریمن هتلدار)‌، زنده‌یاد پروین ملكوتی (ریچل لیند)‌، سیاوش مینویی(پیر لاپیر آشپز) الیزا اورامی (خانم پاتز فضول)‌، پری هاشمی (خانم موریل استیسی)‌، مهین بزرگی (عمه الیزا)‌، فریدون اسماعیلی، مهدی آرین‌نژاد، نگین كیانفر، نرگس فولادوند، پرویز ربیعی، وحید منوچهری، محمدعلی اشكبوس و زهرا سوهانی. مهم‌ترین نکته بارز دوبله قصه‌های جزیره، در عنصر خلاقیت بود كه هاشم‌پور آن را در جای جای این كار جاری كرد؛ عنصری كه متاسفانه در دوبله كنونی سریال‌های تلویزیونی به ندرت دیده می‌شود و بی‌دلیل نیست كه دوبله قصه‌های جزیره همواره در ذهن بیننده تلویزیون ماندگار است.

 

 

برخی از دوبله های شاخص رفعت هاشم پور با نگاهی به دانشنامه اینترنتی ویکی پدیا

 

ویوین لی در: بربادرفته

سوزان هیوارد در: برف‌های کلیمانجارو، می‌خواهم زنده بمانم، باغ شیطان، جایی که عشق نیست، آوایی در قلب من و...

اینگرید برگمن در: رولز رویس زرد، قتل در قطار سریع السیر شرق

آنا مانیانی در: رم شهر بی دفاع و راز سانتاویتوریا

لورن باکال در: داشتن و نداشتن، آخرین غروب، تیرانداز

هارا هاراریت در : بن هور

ایرنه پاپاس در : محمد رسول الله (در نقش هند)، زوربای یونانی، زد، توپ‌های ناوارون

فی داناوی در: آسمان خراش جهنمی، بانی و کلاید، سه روز کندور

اوا گاردنر در: پنجاه و پنج روز در پکن، هفت روز در ماه مه

سوفیا لورن در : سقوط امپراطوری رم

لانا ترنر در: تقلید زندگی

جووان فلیت در:  رود وحشی، جدال در اوکی کورال

کاترین هپبورن در: حدس بزن چه کسی برای شام می‌آید

سندی دنیس در: غریبه‌ها در شهر

ورا مایلز در: روانی

کیم نوواک در: سرگیجه (نسخه سینمایی این فیلم)

لوییس فلچر در: پرواز بر فراز آشیانه فاخته

الن برستین: جن گیر، آلیس دیگر اینجا زندگی نمی کند

جولی کریستی در: طلسم

سوزان ساراندون در: راه رفتن مرد مرده (آخرین گامهاییک محکوم به مرگ)

لیلیان گیش در : جدال در آفتاب

دوروتی مالون در: آخرین غروب

جین فوندا در: سریال عروسک ساز

و به جای شخصیت های:

«ناستازی فیلیپوبنا» در فیلم ابله

«معلم» در سریال قصه‌های جزیره

به جای برخی نقشها در سریال ارتش سری

مادر آمیتاب باچان (وی جی) در فیلم هندی قانون

«زن دیوانه» در فیلم ژاپنی ریش قرمز

آذر شیوا در اغلب فیلمها از جمله در: سلطان قلبها

شهلا ریاحی در اکثریت فیلمها از جمله در : رابطه پنهانی، دنیای پر امید و ...

فخری خوروش در سریال پهلوانان نمی‌میرند  دادا، و تاراج

«صفیه» در بازمانده ساختهٔ سیف الله داد

 


 تاريخ ارسال: 1390/2/13
کلید واژه‌ها:

نظرات خوانندگان
>>>سید علی:

با عرض احترام به خانم مهناز، جنابعالی نه کج سلیقه که بی سلیقه هستید، مطمئناً هرکس دیگه بجای ویوین لی صحبت می کرد، نمی توانست با ظرافت همراه با اقتدار این نقش رو ایفا کنه. صدای زیبا و پرطنین و روحبخش ایشان نام اسکارلت رو جاودانه کرد.

4+2-

جمعه 24 دي 1395



>>>در پاسخ به مهناز:

ضمن احترام به نظر شما باید بگم شما واقعاً کج سلیقه تشریف دارید! صدای خانم هاشم پور آنقدر برازنده این نقش بوده و هست که در هر دو دوبله این فیلم (دوبله سینمایی حدود سال 1348) و دوبله ویدوئویی (حدود سال 1360) با دو مدیر دوبلاژ مختلف از ایشان برای گفتن نقش اسکارلت اوهار استفاده شده است

7+1-

چهارشنبه 28 مرداد 1394



>>>مهناز:

تو برباد رفته واقعا صدای اسکارلت افتضاح بود و به قولی صدای هنرپیشه جوان و زیبا رو این دوبلور با صدای فرتوتش به باد داده بود. کاملا مشخص بود که صدای یه نوجوان 17 18 ساله رو یه زن بالای 45 سال داره دوبله می کنه.

4+13-

چهارشنبه 28 مرداد 1394



>>>آرش:

صدای خانم هاشم پور در میان دوبلورهای خانم و صدای آقای مقامی در میان دوبلورهای مرد زیباترین و آرامش بخش ترین صداهایی بوده که تا حالا شنیدم بدون هیچ تردید می گم این زوج بهترین دوبلورهای ایران بودند و در آینده هم خواهند بود هر جا که هستن سلامت باشن

4+0-

يكشنبه 30 فروردين 1394



>>>طاهر:

حیف که زود دیر میشه.زمانی متوجه بزرگی این عزیزان می شویم که دیگه دیر شده افسوس وصد افسوس از ما ایرانیان مرده پرست........

3+0-

سه‌شنبه 3 تير 1393



>>>فرشید:

سلام. لطفا تاریخ تولد خانم رفعت رو ذکر کنید. در ویکی پدیا ایشان را متولد 1310 و در برخی منابع 1320 نوشته اند. !!!!????

2+0-

سه‌شنبه 28 آبان 1392



>>>مریم ابراهیمی:

بزرگان ماندنی هستند در خاطرات اما کاش کمی قدرشناس تر بودیم قبل از افسوس در مرور خاطره ها+

4+1-

شنبه 17 فروردين 1392



>>>داوودقوی بنیه:

بزرگ بانوی صداوصدای ماندگاردربسیاری از شاهکارهای دوبله ایران که جایشان بسیار خالیست_پاینده باشندوبرقرار

5+0-

شنبه 18 شهريور 1391



>>>علی اصغر خسروابادی:

ناراحت کنند بود رفتن ایشان اما در برابر بی حرمتی و نمک نشناسی تازه به دوران رسیده ها کارشون طبیعی بود و مطمعن باشن ایندگان همین رفتار رو با اونها خواهند داشت همونطور که اینها با خانم هاشم پور داشتند امیدوارم هر جا که هستند موفق باشند

6+0-

چهارشنبه 4 آبان 1390



>>>الهام:

من عاشق صداتم بانو كاش دوباره برمي گشتي

6+0-

جمعه 8 مهر 1390



>>>ساسان:

من تا حالا هیچ عکسی از خانم هاشم پور پیدا نکردم دوستان کسی داره؟؟؟؟

7+0-

دوشنبه 30 خرداد 1390



>>>باران زند:

من عاشق صدای خانم رفعت هستم ویکی از غصههای دلم نبودشان در این هنر کاش برگردند باز

7+0-

شنبه 31 ارديبهشت 1390



>>>یک دوبلور:

از این که نمی توانم نامم را فاش کنم از همه عذرخواهی می کنم چون جز دوبلوری حرفه دیگری بلد نیستم که بعد از گفته هایم در اینجا به محض اخراج از انجمن گویندگان،به حرفه دیگری مشغول شوم!!!.من خودم شاهد بودم که بعد از اعتصاب بچه گانه گویندگان در سال 84،چه برخورد های زشت و زننده ای با خانم رفعت شد آن هم از طرف افرادی که سال ها با او همکار بودند و حرمت و احترام این بانوی بزرگ را لگد مال کردند.با این جو طبیعی بود که خود را از همه چیز کنار بکشند و دور از همه،برای ادامه زندگی راهی مهرشهر کرج شوند.خانم رفعت معلمی تمام عیار هستند نه اینکه در جوانی معلم و ناظم مدارس تهران بودند که بودند و حتی خیلی از کودکانی که آن روزگار به استودیوهای دوبلاژ می آمدند،در زمان استراحت بین دوبله فیلم ها به آنان درس های مدرسه را آموزش می دادند مثل زهره شکوفنده،مینو غزنوی و ناهید امیریان.همه این ها را بودند به اضافه معلم اخلاقی دلسوز.دوران کارآموزیم که در خدمت ایشان بودم مدام بر روی دو نکته تاکید می کردند،انضباط در کار و رعایت اصول اخلاقی.مواردی که خیلی کم در جامعه دوبلاژ دیده می شود و از بد اخلاقیها و بی اخلاقیها بهتر است چیزی نگویم که همینها خانم رفعت را آزار داد و رفت.از آقای غنی پور که در این مقاله یادی از خانم رفعت کردند بسیار ممنونم.

20+0-

جمعه 16 ارديبهشت 1390




فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.