هیچکاکی که نمی شناسید!

آلفرد هیچکاک از خلال مقالات، گفتارها و مصاحبه هایش

نویسنده: سیدنی گاتلیب

ترجمه رحیم قاسمیان

کتابی به شدت خواندنی که قابل توصیه نه تنها به تمام طرفداران آلفرد هیچکاک، بلکه به همه کسانی است که دوست دارند چیزهای بیشتری درباره کارگردانی فیلم بدانند!

کتاب متضمن نوشته ها، مصاحبه ها، و سخنرانی هایی از آلفرد هیچکاک است که تصور زیادی از ماهیت آنها در ذهن علاقمندان هیچکاک وجود ندارد؛ چراکه بیشتر دوستداران استاد، تصور می کنند گفتگو با وی منحصر و محدود به همان گفتگوی مشروح و طولانی فرانسوا تروفو در کتاب «سینما به روایت هیچکاک» است. در حالی که چنین نیست! و این کتاب برای ما تعداد قابل توجهی سخنرانی، گفتگو، و نوشته رو می کند که تصورش را هم نمی کردیم!

مؤلف کتاب، پس از مدتها تحقیق و بررسی این مقالات را در چند گروه طبقه بندی کرده و هر فصلی از کتاب را به یک گروه اختصاص داده است.

فصل اول: زندگی و سینما

فصل دوم: بازیگران مرد، باریگران زن، و تاره ها

فصل سوم: هیجان، تعلیق، تماشاگر

فصل چهارم: تولید فیلم

فصل پنجم: تکنیک، سبک، و هیچکاک در حین کار

کتاب از یک پیش درآمد خواندنی که «سپاسگزاری» نام دارد، یک مقدمه، و نیز در صفحات پایانی از یک کتابنامه و اعلام فیلمها برخوردار است.

چند نکته قابل اشاره در مورد کتاب به نظرم می آید که گذار به آنها اشاره می کنم:

یک)نام اصلی کتاب «هیچکاک به روایت هیچکاک» بوده، اما احتمالاً چون این نوع عنوان در مورد کتاب های دیگری مکرراً به کار بسته شده (از جمله هاوکس درباره هاوکس، سینما به روایت هیچکاک، سینما به روایت جان فورد، و...) مترجم محترم و عزیز ترجیح داده عبارت «هیچکاکی که نمی شناسید!» را به عنوان نام اصلی کتاب برگزیند؛ که البته ضمن حفظ احترام به نظر رحیم قاسمیان فرزانه و بی بدیل، تصور می کنم این عبارت بیشتر مناسب کتابی از نوع کتابی باشد دانلد اسپوتو در مورد هیچکاک نوشته است، تا چنین کتابی.

دو)کتاب طبق روال رایج در انتشارات هرمس با صفحه آرایی، حروفچینی و چاپ بسیار خوبی روانه بازار شده است.

سه) بخش کوتاه «سپاسگزاری» که بر تارک کتاب می درخشد برای نویسندگان سرزمین من بسیار قابل توجه است. چراکه در همان ابتدای کتاب نویسنده از تمام کسانی که به هر نحوی او را در دست یافتن به مقالات، بریده جراید، و گفتگوها یاری کرده اند، حتی از دوستی که در سفر به کالیفرنیا اتاقی اختصاصی با چشم اندازی خوب و امکان دسترسی به استخر در اختیارش گذاشته سپاسگزاری کرده است. اتفاقی است که متأسفانه اینجا چندان شاهدش نیستیم. هیچ نشانی از سپاسگزاری نیست. حتی گاهی کتاب توسط چند نفر نوشته می شود و یک نفر نام مبارک اش را بر تارک آن می گذارد. کاری که مؤلف این کتاب کرده چیزی از منزلت کتاب او نمی کاهد، بلکه اعتباری بر آن می افزاید.

چهار)ترجمه فارسی کتاب به شدت روان و خواندنی است.

پنج)همچنانکه پبشتر اشاره کردم، کتاب حاوی درسهای بزرگی در کارگردانی است. چه به لحاظ تکنیکی و چه از نظر مواجهه یک کارگردان با عوامل.

فرض کنید یک کارگردان انگلیسی نه چندان بزرگ هستید که توسط یک تهیه کننده خیلی بزرگ مثل دیوید او. سلزنیک دعوت می شوید به هالیوود، تا بر اساس داستان معروف دافنه دوموریه فیلم ربه کا را بسازید. جایگاه هنری شما در برابر تهیه کننده بربادرفته حدود صفر است، و از نظر اجتماعی حتی شهروند ایالات متحده هم نیستید. روز اول کار سر صحنه می روید و صحنه را هدایت می کنید. بازیگران، فیلمبردار، عوامل فنی و... را آماده می کنید تا فرمان «حرکت» را بدهید و صحنه فیلمبرداری شود. اما درست در آن لحظه منشی صحنه به شما می گوید «شروع نکنید!» توصیه عجیبی است! «چرا؟!» پاسخ آن عجیب تر! «چون تهیه کننده اصرار دارد پیش از آغاز فیلمبرداری  هر صحنه در حضور او یک بار دیگر تمرین شود!»

خب چه باید کرد؟ باید این دخالت غیرحرفه ای را پذیرفت؟ باید اعتراض کرد؟ باید فریاد زد؟ سکوت کرد؟ باید از در سازش درآمد؟ ممکن است راه حلهای متعددی به ذهن شما برسد. اما برای اینکه ببینید آلفرد هیچکاک چه ترفندی را برای این مسئله به کار بسته، کتاب «هیچکاکی که نمی شناسید!» را بخواند. آنوقت درمی یابید که این کتاب تنها گفتگوهایی مربوط به تاریخ سینما نیست؛ بلکه در واقع «چگونه کارگردانی کنیم» به روایت آلفرد هیچکاک است!

غلامعباس فاضلی

نویسنده: سیدنی گاتلیب

ترجمه رحیم قاسمیان

ناشر: انتشارات هرمس

۵۶۷ صفحه

تیراژ: ۱۰۰۰ نسخه

۳۴۰۰۰ تومان

چاپ اول ۱۳۹۴