جذاب، حرفه‌ای با هویت ایرانی

کمتر از یک ماه دیگر فرصت باقی است تا نماینده سینمای ایران به فرهنگستان علوم و هنرهای سینمایی امریکا معرفی شود. به بیان دیگر آخرین مهلت معرفی نماینده رسمی کشورها برای حضور در شاخه بهترین فیلم بین‌المللی اسکار 2022 اول نوامبر (۱۰ آبان) است. تا به حال کشورهایی نظیر آلبانی، ایرلند، آلمان، قرقیزستان، سوییس، مراکش، لهستان، اسلوونی و چند کشور دیگر نمایندگان‌شان را برای حضور در این مهم‌ترین رویداد سینمایی جهان معرفی کرده‌اند ولی هنوز از ایران، نامی به میان نیامده و فیلمی به این مراسم معرفی نشده است. البته گمانه‌زنی‌هایی می‌شود مبنی بر اینکه فیلم «قهرمان» اصغر فرهادی به عنوان نماینده سینمای ایران به اسکار معرفی می‌شود، حتی اسکات فینبرگ منتقد برجسته هالیوود ریپورتر در پیش‌بینی زودهنگام از اسکار ۲۰۲۲ نوشته: «قهرمان» اصغر فرهادی شایسته پنج رشته از شانس نامزدی دریافت جایزه اسکار را دارد ولی با این حال هنوز این قضیه شکل جدی به خود نگرفته است.

فارغ از اینکه امسال چه فیلمی شانس حضور در این مراسم را دارد ما در گزارش پیش رو مروری داشتیم بر نحوه انتخاب فیلم‌ها از جانب ایران به فرهنگستان علوم و هنرهای سینمایی امریکا. از فیلم «دایره‌ مینا» به کارگردانی داریوش مهرجویی و «باد صبا» ساخته‌ آلبر لاموریس که جزو اولین فیلم‌های نماینده‌ سینمای ایران به اسکار بودند تا «زیر درختان زیتون»، «بادکنک سفید»، «گبه»، «زمانی برای مستی اسب‌ها»، «من ترانه ۱۵ سال دارم»، «خیلی دور خیلی نزدیک»، «میم مثل مادر»، «محمد رسول‌الله»، «جدایی نادر از سیمین» و...

این پرسش را با کارشناسان (امیر اسفندیاری، مرتضی رزاق کریمی، سیروس الوند) مطرح کردیم که نماینده سینمای ایران در اسکار چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد و اساسا چگونه گزینش می‌شود؟ آیا تصمیم اعضای کمیته کاملا دموکراتیک است یا سفارش جریان خاصی با نگاه مدیریتی در آن لحاظ می‌شود؟ و نظرشان را درباره این مهم جویا شدیم ضمن اینکه آخرین اطلاعات تشکیل کمیته معرفی فیلم را از رائد فریدزاده معاون بین‌المللی بنیاد سینمایی فارابی هم پرسیدیم. ماحصل این گفت‌وگو‌ها پیش روی شماست.

تصمیم‌گیری در ایران کاملا دموکراتیک است

در ابتدا با امیر اسفندیاری مدیر سابق امور بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی و معاون دبیر جشنواره جهانی فیلم فجر که بیش از بیست سال مسئول کمیته معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار بوده گفت‌وگو کردیم. او معتقد است: «فیلمی باید به عنوان نماینده سینمای ایران به فرهنگستان علوم و هنرهای سینمایی امریکا معرفی شود که برای سینمای ایران نفعی داشته باشد؛ همچون مسابقات المپیک که بهترین ورزشکاران برای رقابت در عرصه‌ای جهانی انتخاب می‌شوند.» او ادامه می‌دهد که با تمام سختی‌هایی که کشور به لحاظ تحریم از جانب امریکا روبه‌رو بوده در تمام این سال‌ها تلاش کمیته این بوده که از این فرصت به نفع سینمای ایران استفاده کند: «خیلی‌ها در این سال‌ها اعتراض داشتند که وقتی کشور از جانب امریکا با تحریم مواجه شده ایران نباید نماینده‌ای به اسکار معرفی کند اما اعضای کمیته با عبور آگاهانه از این بحث‌ها و توجیه افراد معترض، تمام تلاش‌شان را کردند که از این فرصت به نفع کشورمان بهره‌گیری شود. به همین دلیل در این سال‌ها، فیلم‌هایی نماینده سینمای ایران بودند که بحق شایستگی لازم را داشتند. »

مدیر سابق امور بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی با بیان اینکه ساز و کار معرفی فیلم به اسکار در این کمیته به گونه‌ای است که تنها یک نماینده دولتی در این جمع حضور دارد توضیح می‌دهد که باقی اعضای گروه را اصناف تشکیل می‌دهند و در واقع خود سینماگران هستند که با تصمیمات خودشان نماینده ایران را برای رقابت در رشته اسکار بهترین فیلم بین‌المللی انتخاب می‌کنند. پس در درجه اول لازم است که این افراد استقلال خود را حفظ کنند و با نظر خودشان فیلم نهایی را برگزینند، چراکه آن چیزی که اهمیت دارد نگاه به مصلحت کشور برای حضور در مراسم اسکار است.

به گفته اسفندیاری آنچه در تشکیل کمیته اهمیت دارد این است که اعضا از سینماگران بنام باشند: «کما اینکه در تمام این سال‌ها افراد صاحب‌نظر در این جمع شرکت می‌کردند و با بحث و صحبت‌هایی که انجام می‌دادند فیلم نهایی را انتخاب می‌کردند. اما آنچه در انتخاب فیلم اهمیت بیشتری دارد اینکه نباید این اعضا زیر فشار بیرونی (رسانه‌ای یا سازمانی) قرار بگیرند و هر کسی باید با مسوولیت خودش نام فیلم مورد نظرش را اعلام کند تا اعضا بتوانند در یک فضای آرام و بی‌فشار و تنش با استقلال کامل نظر بدهند و فیلم‌های حائز شرایط را به خوبی بررسی کنند، ظرفیت سینمای ایران را در نظر بگیرند و با در نظر گرفتن اتفاق‌هایی (مثل حضور در جشنواره‌های معتبر جهانی) که برای فیلم‌ها افتاده بهترین تصمیم از سوی کمیته معرفی فیلم گرفته شود.»

فارغ از مسائل حرفه‌ای و تکنیکی و داستانی و موفقیت‌هایی که فیلم دارد، نکته مهم دیگری که ازنظر این کارشناس باید مورد توجه قرار گیرد حضور پخش‌کننده قوی امریکایی است که باعث می‌شود فیلم در بازاری وسیع و با مختصاتی متفاوت، امکان عرضه بهتر و گسترده‌تری پیدا کند.

او با بیان اینکه اعضای کمیته به هیچ عنوان تصمیم‌گیری‌های‌شان نباید تحت‌تاثیر فضاسازی خاصی باشد، می‌گوید که: «تمام مدارک درباره فیلم‌ها باید مستدل باشد و به اعضای آکادمی ارایه شود و نباید صرفا به خبر‌سازی‌ها توجه کرد. باید به مستندات دقت کرد. این مستندات از بحث اکران داخلی گرفته تا نمایش‌های بین‌المللی همه باید مورد توجه اعضا قرار بگیرد. گروه به هیچ عنوان نباید تحت تاثیر صحبت‌های بیرونی قرار بگیرند. او به یاد می‌آورد سالی مسوولی حین برگزاری جلسات معرفی فیلم به اسکار در مراسمی از فیلمی تعریف کرده بود. به او خاطرنشان شد که در این زمان به خصوص شما نباید از فیلمی تعریف کنید که تعبیر جهت‌گیری از صحبت‌های شما شود. درنهایت به این نکته توجه کنیم که اتفاقات حرفه‌ای با تصمیمات درست و حرفه‌ای گرفته می‌شود.»

اسفندیاری در خلال صحبتش به تجربه تلخ معرفی فیلمی به اسکار اشاره می‌کند: «در آن سال نماینده سینمای ایران بی‌هیچ پروسه و اجازه‌ای از سوی اعضای کمیته به اسکار معرفی شد و توضیح می‌دهد که وقتی تصمیمات ناآگاهانه بدون اجازه و بی‌هیچ مسیر حرفه‌ای طی شود پیامد خوبی برای سینمای ایران در ابعاد جهانی ندارد.» او همچنین به این نکته اشاره می‌کند که یکسال هم انتخاب بین دو فیلم گذشته (اصغر فرهادی) و دربند (پرویز شهبازی) برای معرفی به اسکار چالش بزرگی برای اعضا گروه به وجود آورده بود. طوری‌که مسعود کیمیایی دلنوشته زیبایی را خطاب به دو فیلم نوشت و به تصمیم سخت اعضای گروه اشاره کرد: «به این نکته توجه کنیم که فیلم‌ها در جشنواره‌ها و محافل هنری به نام ایران شرکت می‌کنند و درنهایت توفیق و موفقیتی هم باشد برای ایران است پس چه بهتر که فیلمی به آکادمی اسکار معرفی شود که نام ایران را بیشتر مطرح کند.»

انتخاب فیلم برای اسکار در شرایط حاضر نباید معطل  بماند

معاون دبیر جشنواره جهانی فیلم فجر با انتقاد از برخی که به عملکرد اعضای کمیته خرده می‌گیرند خطاب به این دوستان می‌گوید که: «ایران را با کشورهای اروپایی مقایسه کنند که اعضای متعدد دولتی کمیته برای سال‌ها عضو ثابت آن هستند. مثلا در فرانسه سه عضو ثابت دولتی سال‌ها در کمیته انتخاب حضور دارند، ولی وضعیت تصمیم‌گیری در ایران بسیار دموکراتیک است و این نمایندگان اصناف هستند که در این مورد تصمیم‌گیری می‌کنند.»او در پایان پیشنهاد می‌کند: «به نظر من انتخاب فیلم برای اسکار در شرایط حاضر نباید معطل بماند وقتی سازوکار مناسبی وجود دارد و روند پیگیری کاملا مشخص است می‌تواند فیلم شایسته به سرعت به اسکار معرفی شود.»

برآیند خروجی‌ها خود نشان‌دهنده است

مرتضی رزاق کریمی تهیه‌کننده سینما که دو دوره عضو کمیته معرفی فیلم به آکادمی اسکار بوده درباره تجربه‌اش از حضور در کمیته انتخاب توضیح می‌دهد که بحث‌های کارشناسانه زیادی در این جمع مطرح می‌شود و کاملا طبیعی است که تضارب آرا و اختلاف‌نظر وجود داشته باشد (کما اینکه در جشنواره‌های معتبری چون فجر و سینماحقیقت هم اختلاف عقیده دیده می‌شود) اما به هیچ عنوان احساس نکردم که جریان خاصی یا نگاه مدیریتی بخواهد نظر شخصی مرا تحت‌تاثیر قرار بدهد همان‌طورکه اشاره کردم بحث‌های زیادی از سوی اعضای گروه انتخاب، چه تهیه‌کننده یا کارگردان، منتقد و... مطرح می‌شود اما هیچ‌وقت فشاری روی اعضای کمیته نبوده و برآیند خروجی خود نشان‌دهنده این نکته است که انتخاب‌ها گرایش به مراکز قدرت و حاکمیت یا دولت ندارد.

او همچنین با اشاره به اینکه کتمان نمی‌کنم که در جشنواره‌های مختلف از جشنواره فجر، سینما حقیقت گرفته تا دیگر رویدادهای مهم سینمایی، بعضی از فیلمسازان محترم برای جلب‌توجه داوران به شیوه‌های گوناگون وجوه تمایز و نقاط قوت آثارشان را بر می‌شمرند اما حرف من این است که خود اعضا و افرادی که به عنوان داور و هیات انتخاب مسولیت دارند باید مراقب باشند تا حاشیه‌های غیرمعمول روی رای‌شان تاثیر نگذارد و ارتباطات رایج، استقلال نظر ایشان را خدشه‌دار نکند و شاهد آرای منصفانه و  منطقی باشیم.

رزاق کریمی در انتهای صحبتش به خروجی کمیته معرفی فیلم در سال ٩٨ اشاره می‌کند که او از اعضای هیات انتخاب بوده و می‌گوید: «با وجود فیلم‌های ارزشمند و رقابت بسیار نزدیک، فیلم در جست‌وجوی فریده که ساختاری متفاوت داشت معرفی شد.»

نماینده سینمای ایران باید هویت ایرانی داشته باشد نه تکنیک قوی

سیروس الوند کارگردان سینما که چند سالی جزو هیات معرفی فیلم ایرانی به فرهنگستان علوم و هنرهای سینمایی بوده و در جمع کمیته انتخاب نماینده ایران به آکادمی اسکار حضور داشته و با فضای حاکم بر این جلسات آشناست پیشنهاد می‌کند که برای معرفی فیلمی از ایران به اسکار همه جوانب باید در نظر گرفته شود.

او به روزنامه اعتماد می‌گوید: «به نظرم برای معرفی فیلمی به آکادمی اسکار باید به موقعیت خارج از کشور فیلم و همچنین جایگاهی که فیلم بین اعضای آکادمی اسکار دارد بسیار توجه کرد اینکه فیلم پخش‌کننده قوی داشته باشد تا معرف خوبی از فیلم به دیگر کشور‌ها باشد و بتواند به نحو احسن فیلم را بین همه اعضای اسکار ارایه دهد تا همه فیلم مربوطه را ببینند.»

از نظر الوند نکته مهم دیگری که باید لحاظ شود اینکه فیلم منتخب رنگ و بوی ایرانی‌تر داشته باشد و هویت، فرهنگ ما و اعتقادات ایرانی‌ها را به جهان معرفی کند اگر چنین فیلمی نماینده سینمای ایران به اسکار باشد بسیار بهتر است تا فیلمی معرفی شود که به لحاظ تکنیکی قوی باشد: «شما به فیلم‌های عباس کیارستمی نگاه کنید که چقدر سهل و ممتنع بود و اصلا شبیه فیلم‌های فرنگی نبود یکجور سادگی و عمق وسیعی در ساخته‌هایش می‌توانستیم ببینیم. در قصه‌هایش نگاه انسانی جریان داشت به خصوص فیلم «خانه دوست کجاست» که تمام این ویژگی‌ها را با هم داشت، یا فیلم «باران » و «بچه‌های آسمان» مجید مجیدی نمونه الگوهایی هستند که به ما می‌گویند که چه نوع فیلم‌هایی از کشورها برای اعضای آکادمی اسکار جذاب است.»

وی همچنین در بخش دیگری از صحبتش با بیان اینکه باید فیلم‌های منتخب در ایران اکران شوند و نمایش عمومی داشته باشند تا مردم به صورت آزادانه و بدون سانسور فیلم منتخب را در کشورشان ببینند می‌گوید وقتی فیلمی تمام خصوصیات لازم به اسکار را داشته باشد می‌تواند نماینده سینمای ایران به اسکار باشد.وی با تاکید بر اینکه قدرت پخش جهانی فیلم برای معرفی فیلمی به اسکار بسیار مهم است، می‌گوید: «تا این زمان نتوانستم فیلمی از ایران ببینم باید فیلم‌های دیگر را ببینم.

ظرف هفته‌های آینده کمیته تشکیل جلسه می‌دهد

در ادامه با رائد فریدزاده دبیر شورای بین‌المللی سازمان سینمایی و معاون بین‌المللی بنیاد سینمایی فارابی گفت‌وگو کردیم تا نظرش را درباره این مهم جویا شویم. او در ابتدای صحبتش توضیح می‌دهد که در هر کشوری نهاد ملی و تخصصی سینمای آن کشور فیلم منتخب خود را به آکادمی اسکار معرفی می‌کند در ایران این وظیفه از دیرباز با بنیاد سینمایی فارابی بوده با این روند که ابتدا اعضای کمیته معرفی فیلم از جانب خانه سینما (افرادی که در انتخاب فیلم ذی‌نفع نباشند) به بنیاد معرفی می‌شوند. هیات ٨نفره‌ای با معاون بین‌الملل فارابی که ٩ نفر می‌شوند جلساتی را تشکیل می‌دهند و بعد از بحث و بررسی‌ها فیلم مدنظر را به اسکار معرفی می‌کنند.

از فرید‌زاده درباره تشکیل کمیته امسال سوال می‌پرسیم که او می‌گوید هنوز این جلسات تشکیل نشده اما نامه‌نگاری برای معرفی اعضا از جانب خانه سینما صورت گرفته است.

او همچنین بیان می‌کند با توجه به اینکه چند وقتی است که وضعیت کرونایی کشور از حالت قرمز خارج شده سینماها به تازگی به حالت عادی اکران در آمدند و باید منتظر باشیم، ببینیم چه فیلم‌هایی اکران می‌شوند. البته این نکته مهم است که تا ٣١ دسامبر فیلم‌ها مهلت دارند یک هفته تجاری در کشورشان نمایش داشته باشند.

فرید‌زاده با اشاره به اینکه فیلم‌های منتخب از جانب سازمان سینمایی و مشخصا اداره نظارت و ارزشیابی به کمیته معرفی می‌شوند گفت به احتمال فراوان تا هفته‌های آینده جلسات تشکیل می‌شود.

از فریدزاده می‌پرسیم نظرش درباره قانون جدید اسکار که برای تسهیل حضور آثار سینمایی در این مراسم در شرایط کنونی، فیلم‌های بخش بین‌الملل اگر شرایط اکران در کشورشان را نداشته باشند می‌توانند در یکی از کشورها (غیر از امریکا و کشورهای تحت قلمرو آن) نمایش داده شوند، چیست که او می‌گوید قطعا این نکته را هم در نظر می‌گیریم به شرط آنکه فیلم از سازمان سینمایی پروانه نمایش گرفته باشد و به کمیته از طرف معاونت نظارت و ارزشیابی معرفی شود. در پایان به این نکته اشاره کنیم که بعد از معرفی نماینده کشورها، نامزدهای نهایی اسکار ۲۰۲۲ روز ۸ فوریه ۲۰۲۲ (۱۹ بهمن) و مراسم اسکار نیز ۲۷ مارس ۲۰۲۲ (۷ فروردین) برگزار می‌شود.

تینا جلالی

برگرفته از روزنامه «اعتماد»