جابجایی مسئولیت از صنف به دولت قبلا اتفاق افتاده/ واگذاری از ارشاد به فارابی

پس از اینکه بنیاد سینمایی فارابی مسئولیت تأیید صلاحیت کارگردان‌های فیلم اول را بر عهده گرفت و دستورالعملی برای آن صادر کرد، شرایط تعیین شده مورد انتقاد و اعتراض بسیاری از سینماگران قرار گرفت.

به گزارش خبرنگار ایلنا، انتشار دستورالعمل تایید صلاحیت حرفه‌ای کارگردان فیلم اول و شروع به کار آن از ۱۱ تیرماه از طریق سامانه باشگاه فیلم اولی‌های فارابی به یکباره شیوه‌ی تأیید صلاحیت فیلمسازان فیلم اولی را با چالش جدیدی مواجه کرد. هرچند معرفی کارگردانان تازه به بدنه‌ی سینمای حرفه‌ای ولو توسط صنف در این سال‌ها همواره با بحث‌ها و حواشی بسیار مواجه بوده است اما سپردن این مسئولیت به بنیاد سینمایی فارابی که تا امروز وظیفه‌ی اصلی‌ آن حمایت از تولیدات سینمایی در کشور بوده و نیز انتشار جزییات دستورالعملی که برای تعیین‌ صلاحیت‌ها صادر شده، انتقاداتی را متوجه رئیس سازمان سینمایی برای اخذ چنین تصمیمی کرده است.

قطعاً حمایت از فیلمسازان جوان و فراهم شدن فضای مساعد برای کشف و بروز استعدادهای تازه می‌تواند بهترین سیاستگذاری در راستای ایجاد فضای مناسب برای حمایت از ساخت فیلم‌های اول باشد. با توجه به اینکه در اساسنامه بنیاد سینمایی فارابی، حمایت از ساخت فیلم‌های اول در لابه‌لای مأموریت‌های قدیم آن به چشم می‌خورد، می‌توان این رویکرد حمایتی را اتفاقی مثبت دانست گرچه اینکه رویکرد اخیر چقدر توانسته مثمر ثمر باشد و در راستای هدف غایی خود عمل کند، موضوعی‌ست که خود نیازمند بررسی کامل و موشکافانه است.

اما موضوع اخیری که باب تصدی‌گری تازه‌‌ای برای دولت در سینما را باز، و نقش کانون کارگردانان سینمای ایران به عنوان یک نهاد صنفی ولو با عملکردی ناقص و ناتمام در تایید صلاحیت فیلمسازان فیلم اولی را نادیده می‌گیرد، خبر از تغییر و تحولی تازه برای ورود هنرجویان جوان به عرصه کارگردانی دارد که باتوجه به اهمیت جوانگرایی و کشف استعدادهای تازه در سینما، واکاوی ابعاد مختلف آن ضرورت دارد.

اولین قدم برای بررسی این موضوع نگاه جدی به دستورالعمل تأیید صلاحیت حرفه‌ای کارگردان فیلم اول است. در ماده ۴ و بند ۶ این دستورالعمل که گویا اخیرا به فهرست وظایف بنیاد فارابی اضافه شده، چراکه در اساسنامه این بنیاد اشاره‌ای به آن نشده است و از این رو هنوز محمل قانونی آن مورد بحث است، یکی از شرایط لازم برای تأیید صلاحیت کارگردان اول، قبولی در مصاحبه‌ی حرفه‌ای است؛ مصاحبه‌ای که هنوز مشخص نیست توسط چه کمیته‌ای صورت می‌گیرد و قرار است چه مسائلی در آن مطرح شود. از این‌رو لازم است مسئولان بنیاد فارابی جزئیات کاملی درباره این بند ارایه دهند با این وجود همین حد از فرآیند تایید صلاحیت یک کارگردان تازه‌وارد برای فیلمسازی که انجام مصاحبه حرفه‌ای توسط یک نهاد دولتی برای کسی است که شاید حتی به صورت مستقل قرار است فیلم خود را بسازد، توجیه‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

از این‌رو شفاف‌سازی بنیاد سینمایی فارابی در این‌باره و پرسش‌های دیگری که درباره این دستورالعمل ازجمله بند 3 ماده 4 که به التزام عملی به دین اسلام تأکید دارد و این شبهه را به وجود می‌آورد که هنرجویان اقلیت‌های دینی امکان ساخت فیلم در ایران را ندارند، ضرورت دارد. تا امروز تعدادی از فیلم اولی‌ها و البته به‌صورت صریح‌تر انجمن فیلم کوتاه نسبت به صدور دستورالعمل فارابی برای تأیید صلاحیت فیلم اولی‌ها واکنش نشان داده و جزییات اعلام شده توسط معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی را زیر سوال برده‌ و خواستار شفاف‌سازی مسئولان فارابی در این‌باره شده‌اند با این‌وجود نه حبیب ایل‌بیگی (قائم‌مقام بنیاد سینمایی فارابی و معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی) و نه سیدمهدی جوادی (مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی) تا این لحظه پاسخگوی سوالات مطرح شده و همچنین پرسش‌های ایلنا درباره کم و کیف این دستوالعمل نبودند.

از طرفی باید این نکته را نیز مدنظر داشته باشیم که طی سال‌های اخیر، بر خلاف آنچه که مطرح شده است، سابقه حرفه‌ای افراد، میزان تحصیلات یا موفقیت‌شان در جشنواره‌های مختلف ملاک و معیار چندان مهمی برای کسب تأییدیه کارگردانی برای متقاضیان نبوده و عنصر تعیین‌کننده برای دستیابی به این مجوز سرمایه‌ای بود که فیلمساز فراهم کرده و قصد داشت با آن دست به ساخت فیلم سینمایی بزند. قطعاً می‌توان معطوف کردن این موضوع را بر توانایی و سابقه هنری افراد، اتفاق مثبتی دانست اما هنوز در برخی بندهای دستورالعمل تأیید صلاحیت کارگردان اول مسائل نگران‌کننده‌ای وجود دارد که می‌تواند خبر از رویکردی غیرحرفه‌ای داشته باشد.

با وجود انتقاداتی که بر تصدی‌گری دولتی در این زمینه مطرح است و همچنین دستورالعمل غیرشفاف بنیاد سینمایی فارابی، باید به این نکته نیز اشاره کرد که اصلاً مشخص نیست پیش از این تأیید صلاحیت کارگردان‌های اول مستقیما توسط چه نهاد یا صنفی صورت می‌گرفت. بررسی‌های ما برای رسیدن به مرجعی مشخص برای پاسخگویی درباره مرجع تأیید صلاحیت کارگردان‌های فیلم اولی پیش از بنیاد سینمایی فارابی، نشان می‌دهد که این روند برخلاف تصور عموم توسط کانون کارگردانان سینما صورت نمی‌گرفته و سازمان سینمایی این مسئولیت را برعهده داشته است و این نشان می‌دهد که شفافیتی در این موضوع حتی پیش از این وجود نداشته است.

در گفتگو با چند سینماگر شرایط تازه برای تأیید صلاحیت کارگردانان اول را مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید:

مهرداد خوشبخت: تأیید صلاحیت حرفه‌ای نباید برعهده یک نهاد دولتی باشد

مهرداد خوشبخت (کارگردان سینما) در گفتگو با ایلنا، اظهار داشت: سال‌ها پیش کانون کارگردانان صلاحیت تخصصی کارگردانان فیلم اولی را تأیید می‌کرد و بعد از آن، این مسئولیت از کانون کارگردانان به شورای پروانه ساخت سپرده شد که نماینده کانون‌ کارگردانان یکی از اعضای آن شورا است و از آن پس دیگر تأیید صلاحیت مستقیماً از سوی کانون صورت نمی‌گرفته است.

خوشبخت خاطرنشان کرد: اینکه رسانه‌ها جابجایی این مسئولیت را از کانون کارگردان به بنیاد سینمایی فارابی عنوان کرده‌اند کاملاً اشتباه است چراکه کانون کارگردانان از این پروسه حذف نشده و مثل سابق یک نماینده در این شورا حضور خواهد داشت.

وی افزود: نظر شخصی بنده این است که تأیید صلاحیت تخصص کارگردان اول یک امر صنفی است و ربطی به نظارت‌های محتوایی وزارت ارشاد ندارد، پس قطعاً بهتر است که این وظیفه برعهده کانون کارگردانان باشد.

این کارگردان در ادامه با اشاره به لزوم تربیت تهیه‌کننده حرفه‌ای در سینما گفت: اگر بخواهیم یک نگاه دقیق داشته باشیم، باید بگویم که ما باید تهیه‌کننده حرفه‌ای تربیت کنیم و اگر این اتفاق رخ دهد قطعاً همان تهیه‌کننده است که باید تشخیص دهد که یک نفر صلاحیت کارگردانی این اثر را دارد یا خیر چراکه تهیه‌کننده سرمایه را فراهم کرده و او است که باید نگران سرمایه‌اش باشد. در این شرایط دیگر لزومی به وجود یک نهاد تأیید‌کننده کارگردان نیست.

 وی در پایان گفت: فکر نمی‌کنم در هیچ جای دنیا تأیید صلاحیت افراد برای کارگردانی توسط یک نهاد دولتی یا غیردولتی جداگانه صورت بگیرد. اگر همه چیز خصوصی شود و پروسه تولید و تهیه در چارچوبی حرفه‌ای قرار بگیرد، قطعاً نیازی به این مراحل اداری طاقت‌فرسا نیست.

آرمان فیاض: فارابی برای مصاحبه حضوری با فیلمسازان فیلم اول،‌ شفاف‌سازی کند

آرمان فیاض (کارگردان فیلم کوتاه و مدیر فیلمبرداری سینما) در گفتگو با ایلنا اظهار داشت: تا جایی که می‌دانم پیش از این هم چنین شرایطی برای تأیید صلاحیت فیلمساز فیلم اولی وجود داشته، آنجا هم فیلمساز موظف به کسب امتیازات بر اساس سوابق حرفه‌ای، تحصیلات و نمونه کار بوده و نمونه کار همانطور که در شرایط جدید شاهد هستیم مثل قبل مهم‌ترین فاکتور برای تأیید صلاحیت فیلمساز است.

فیاض خاطرنشان کرد: آیتم‌هایی که فارابی برای تأیید صلاحیت عنوان کرده تقریباً همان آیتم‌هایی است که پیش‌تر هم مطرح بود و به نظر می‌رسد که آیتم‌هایی معقول و منطقی باشند اما در این بین نکاتی نیز وجود دارد که کاملاً قابل نقد هستند و یکی از این نکات به بخش مدیریت فرهنگی مربوط می‌شود که من اصلاً نمی‌دانم چرا یک فیلمساز باید سابقه مدیریت فرهنگی داشته باشد.

وی افزود: در سال‌های اخیر شاهد بودیم که برخی فیلمسازان فیلم اولی با شرایطی وارد سینما شدند که هیچ تجربه فیلمسازی به صورت مستقل نداشتند و مشخص نبود که چطور توانسته‌اند وارد این عرصه شوند. اینکه امروز امتیاز بالایی برای تجربه ساخت فیلم کوتاه در نظر گرفته شده است خود اتفاق مثبتی است ولی نکته مهم اجرایی شدن این قانون است. متأسفانه همواره شاهد این معضل بوده‌ایم که قانون به شکلی تعریف شده اما در اجرا نشانی از قانونگرایی وجود نداشته است و این اتفاق بسیار ناراحت‌کننده است.

این کارگردان در ادامه درباره نقش جوایز جشنواره‌های مختلف در تأیید صلاحیت فیلمسازان فیلم اولی گفت: پیش‌تر جوایز جشنواره‌های مختلف ایرانی و جهانی هم امتیازی برای فیلمسازان به حساب می‌آمد که به نظر می‌رسد این بخش از دستورالعمل حذف شده است. متأسفانه تعداد جشنواره‌های نامعتبر که حتی شاید کل جشنواره در یک لپ‌تاپ خلاصه شود ولی همان را برخی فیلمسازان به عنوان جشنواره در رسانه‌های مختلف منتشر می‌کنند و متأسفانه رسانه‌های ما هم به راحتی این اخبار نادرست را منتشر می‌کنند و فرد صاحب اعتباری دروغین می‌شود؛ متأسفانه خبرگزاری‌های ما برخی مواقع اخبار موفقیت در جشنواره‌هایی را منتشر می‌کنند که اصلاً چنین جشنواره‌هایی وجود ندارد. اینکه جایزه گرفتن در جشنواره‌های مختلف دیگر ملاک و معیاری به حساب نمی‌آید از این منظر می‌توان اتفاق مثبتی ارزیابی شود اما اگر هیئتی تشکیل شود که جشنواره‌های جهانی را بشناسد، حضور و موفقیت در جشنواره‌های جهانی می‌تواند امتیاز مثبتی به حساب بیاید.

فیاض در ادامه درباره یکی از بندهای دستورالعمل تأیید صلاحیت فیلمسازان فیلم اولی درباره ارائه مصاحبه حضوری گفت: اینکه نمی‌دانیم این مصاحبه با چه محتوا و منظوری برگزار می‌شود و اصلاً چه کسانی با فرد متقاضی صحبت می‌کنند، نشانه خوبی نیست و می‌تواند جای نگرانی داشته باشد. باید مشخص شود که در این مصاحبه چه مسائلی باید مطرح شود، آیا مصاحبه درباره مسائل حرفه‌ای سینما است یا قصد دارند فیلمساز را در مباحث اخلاقی و اعتقادی مورد سنجش قرار دهند؟ باید این نکته به شکل کاملاً شفافی مشخص شود. هر چند که به نظر من نمی‌توان در یک مصاحبه توانایی فنی یک فرد را مورد سنجش قرار داد و این بند کمی نگران‌کننده است که شاید قرار است کمی فضا محدودتر شود.

وی افزود: پیش‌تر اینگونه بود که یک تهیه‌کننده اگر برای صدور مجوز یک فیلمساز جوان اصرار می‌کرد،‌ سازمان سینمایی به اعتبار آن تهیه‌کننده مجوز و تأییدیه را صادر می‌کرد. امروز به نظر می‌رسد بنیاد سینمایی فارابی سعی دارد تأیید صلاحیت را بدون سفارش انجام دهد و اگر واقعاً اینگونه باشد و ضوابط حکمفرما باشد اتفاق مثبتی است.

این کارگردان خاطرنشان کرد: امروز دریافت تأییدیه برای ساخت فیلم معضل مهمی برای فیلم اولی‌ها نیست. در حال حاضر دو معضل بسیار مهم در سینمای ایران وجود دارد که فیلم‌اولی‌ها هم با آن معضل مواجه هستند. به نظر من جذب سرمایه و در واقع پیدا کردن سرمایه‌گذار در شرایط حاضر سینما و پس از آن دریافت پروانه ساخت دو مسئله بسیار مهم هستند که امروز به مهم‌ترین معضلات فیلمسازان تبدیل شده‌اند. به نظر من در حال حاضر سخت‌گیری‌ها در سازمان سینمایی بسیاری بیشتر شده و این خود عاملی برای بدتر شدن شرایط تولید در سینمای ایران است.

فیاض در پایان تأکید کرد: طی یک سال اخیر بنیاد سینمایی فارابی با حمایت‌هایش از انجمن سینمای جوان تا حدی به ادامه حیات آن کمک کرده است و به نظر قرار است انجمن چند فیلمنامه و فیلمساز را بررسی کند و با اعلام به فارابی از این بنیاد برای ساخت فیلم حمایت صورت بگیرد. قطعاً این اتفاق مثبت است ولی این نگرانی وجود دارد که با این روش ماهیت فیلمسازی کوتاه در انجمن سینمای جوان از آن گرفته شود.

امیر مشهدی عباس: بهترین آثار دنیا با انگیزه افراد ساخته شده نه با سرمایه و حمایت دیگران

امیر مشهدی عباس (نویسنده و کارگردان) در گفتگو با ایلنا، درباره فرآیند تایید صلاحیت حرفه‌ای کارگردانان فیلم اولی که از ۱۱ تیرماه از طریق سامانه باشگاه فیلم اولی‌های فارابی انجام می‌شود نیز گفت: مشکل ما، فیلم اولی‌ها نیستند؛ مشکل ما این است که برای ادامه کار فیلمسازان، پس از ساخت فیلم اول‌شان، برنامه‌ای نداریم. کارگردان‌ها با شرایط سخت، بالاخره فیلم اول خود را می‌سازند و از جشنواره‌های مختلف نیز جایزه می‌گیرند، اما برای ادامه مسیر حامی ندارند و مجبور می‌شوند به تولید فیلم‌های بی‌ارزش بپرداند تا فقط به‌ عنوان فیلمساز شناخته شوند. در گذشته وقتی اسم بنیاد سینمایی فارابی می‌آمد، احساس می‌کردیم که یک حامی قرص و محکم داریم، اما در این سال‌ها این بنیاد نیز به همان معضلی دچار شد که در سینمای بدنه وجود دارد. امیدوارم فارابی بتواند جایگاه خود را که یک جایگاه حمایتی از فیلمسازان است را به دست بیاورد.

او ادامه داد: خیلی خوب است که به فیلمسازهای اول توجه کرده‌ایم، اما باید برای ادامه مسیر آن‌ها هم برنامه داشته باشیم؛ مثل این است که بچه‌ای را به کلاس اول بفرستیم، اما برای کلاس دوم او برنامه‌ای نداشته باشیم؛ در این شرایط کودک رشد نمی‌کند، بلکه تنها یاد می‌گیرد. پیشنهاد می‌کنم که اگر قرار است اتفاقی بیفتد، باید به فیلمسازان توانمندی که حامی ندارند و نمی‌توانند مسیر خود را ادامه دهند، توجه کنیم. همچون مهدی جعفری که فیلم سینمایی «۲۳ نفر» را ساخت و موفق عمل کرد، بنابراین دوباره از او خواستند و این بار «یدو» به‌وجود آمد. هر دو فیلم ارزشمند است، اما نکته این است که از او برای ساخت فیلم دومش حمایت شد؛ دیگر فیلمسازان قرار است چگونه فیلم دوم و یا سوم خود را بسازند؟

کارگردان «دوچ» تاکید کرد: این نکته نیز وجود دارد که فیلمسازان قدیمی سینما که ۴۰ سال است فیلم می‌سازند وقتی برای عقد قرارداد اثر جدیدشان به بنیاد سینمایی فارابی مراجعه می‌کنند، بدون هیچ مشکلی کار خود را ادامه می‌دهند و هیچ اتفاقی در سینمای کشور ایجاد نمی‌کنند، در صورتی که این فیلمسازان باتجربه باید به‌ عنوان مشاور در کنار کارگردان‌های جدید باشند و از آن‌ها حمایت کنند. وقتی به‌عنوان مرجع و قانونگذار قرار است کاری را انجام دهیم، باید کارمان درست باشد.

مشهدی عباس تاکید کرد: از طرف دیگر مشکل ما نگاه به تولیدات است؛ اگر قرار باشد کار کودک و نوجوان بی‌محتوا بسازیم که فقط در گیشه به فروش برسد، بدون حمایت فارابی نیز امکان‌پذیر است، اما وقتی قرار است این بنیاد حمایت کند، باید این حمایت از فیلم‌هایی بامحتوای ارزشی باشد که فیلمسازان خالتور سینمای بدنه نمی‌توانند این نوع فیلم‌ها را تولید کنند. بنیاد سینمایی فارابی در سال‌های گذشته بیش از محتوا به فکر فروش فیلم بود و به همین دلیل مجبور شد که برخی فیلم‌ها را به تلویزیون بفروشد.

این فیلمساز در پاسخ به این پرسش که اگر در شورای حمایت از فیلم اولی‌ها حضور داشت، چه می‌کرد، اظهار کرد: در ابتدا آثار موفقی را که صاحب جایزه، نگاه و استقبال بودند، انتخاب می‌کردم و به کارگردان‌های‌شان می‌گفتم ایده‌ای بیاورند تا کارشان را ادامه دهند. از طرف دیگر فیلمسازهای قدیمی را که دیگر نگاه مناسبی برای ساخت فیلم ندارند، به‌عنوان مشاور در کنار فیلمسازان جوان قرار می‌دادم، در این صورت هم کسی که عمرش را در سینما گذاشته است، کار مفیدی انجام می‌دهد و هم فیلمساز جوان کار خود را به خوبی پیش می‌برد؛ استادان ما باید بزرگ و استاد باقی بمانند.

بازیگر فیلم «برف آخر» در پایان تصریح کرد: بهترین آثاری که در دنیا تولید شده‌اند به زمانی بازمی‌گردد که افراد آن‌ها را با انگیزه‌شان تولید کردند نه با سرمایه یا حمایت دیگران، پس انگیزه بسیار مهم بوده است. جوانی انگیزه دارد که کاری را تولید کند، اما وقتی ایده خود را به شوراهای مختلف ارائه می‌دهد، به نحوی تحت فشار قرار می‌گیرد که نمی‌توان به کار پایانی او نگاه کرد. کمی اعتماد به جوان‌ها نیاز است، دولت مشکلی با دادن بودجه به فیلمسازان ندارد، مشکل ماییم که نمی‌توانیم برنامه مناسبی را برای آینده مدیریت کنیم و این مسئله جامعه بزرگی را درگیر تولید فیلم می‌کند.