نگاهی به سریال مختار نامه

مدتهاست که سازمان صدا و سیما در یک برنامه ریزی دراز مدت اقدام به تولید آثار تاریخی و مذهبی می کند. صدا و سیما برای اینگونه آثار اعتبارات ویژه ای را در نظر می گیرد و با دادن درجه «الف ویژه» اقدام به تولید چنین مجموعه هایی می نماید .

سریال یوسف پیامبر و در چشم باد آخرین مجموعه های تاریخی پخش شده از تلویزیون هستند که هر کدام با اختصاص بودجه های میلیاردی و سالها وقت گذاشتن ساخته شده اند .

مختارنامه نیز یکی از همین مجموعه ها است که بیش از 10 سال از شروع پیش تولید و ساختش می گذرد و شنیده ها حاکی از آن است که بیش از 20 میلیارد تومان هزینه ساخت آن شده است. این سریال از حدود دو ماه قبل از شبکه اول سیما روی آنتن رفته و مخاطبان زیادی را با خود همراه کرده است .

مختار نامه همان گونه که از نامش بر می آید در رابطه با «مختار ابی عبید ثقفی» است. مختار ابی عبید بن ثقفى، سیاستمداری با درایت، جنگاوری ورزیده و علوی تباری متعصب است. او در زمان حرکت امام حسین(ع) به سمت کوفه، به جرم همکاری با مسلم بن عقیل و پناه دادن او در منزل خویش، توسط عبیدالله ابن زیاد زندانی می شود و در روز عاشورا به دلیل زندانی بودن نمی تواند امام حسین(ع) و یاران او را همراهی کند. اما پس از آزادی با متحد کردن شیعیان، علیه حکومت یزید قیام می کند و با شعار «یالثارات الحسین(ع)» به خون خواهی امام حسین(ع) و شهدای کربلا، از قاتلان آنها انتقام می گیرد.

داوود میرباقری کارگردان سریال مختارنامه  هر چند که تا کنون در سینما مبادرت به ساخت فیلمهایی در زمینه های اجتماعی و کمدی نموده است، اما یکی از کارگردانانی است که عمده آثارش در مورد مسائل مذهبی و تاریخی است و در ساخت چنین آثاری تبحر بسیاری دارد و تا کنون در این زمینه خوش درخشیده است. میرباقری از نظر فنی و تکنیکی و همچنین زیبایی شناسی تسلط بسیار زیادی روی همه اجزای کارش دارد و در کل کارگردانی است که با فهم و درایت خاص دست به ساخت یک اثر می زند. در سال 1374 او با ساخت سریال پر بیننده امام علی (ع) توانست مثبت میلیون ها مخاطب تلویزیونی را سوی سریالهای تلویزیونی جلب کند. این سریال از جمله آثار مطرح میرباقری است که یکی از درخشان ترین آثار ساخته شده مذهبی و تاریخی در تلویزیون ایران به شمار می رود. میرباقری همچنین پیش از این با ساخت فیلم مسافر ری که به زندگی حضرت شاه عبدالعظیم حسنی میپرداخت نیز توانست باز هم سرش را به عنوان سازنده آثار تاریخی و مذهبی بالا نگهدارد.

این روزها سریال مختارنامه به کارگردانی وی در حال پخش است اما مختارنامه تا کنون با ایراداتی همراه بوده و همچنین بنا به دلایلی بسیار در سطح جامعه و رسانه ها خبرساز هم بوده است . علیرغم اینکه مختارنامه نام کارگردان بزرگی همچون داوود میرباقری را که خود متضمن بی نقص بودن یک اثر به شمار می رود را بر تارک خود دارد و از عوامل مطرح و نامی سینمای ایران چه در زمینه بازیگری و چه در زمینه پشت صحنه بهره جسته است، اما با این حال بر خلاف کارهای قبلی میرباقری از ضعفهای مشهودی هم  برخوردار است که اکثر این ضعفها در مورد فیلمنامه مختارنامه به ویژه دیالوگ نویسی این سریال مربوط می شود. گویش محاوره ای که بین بازیگران مختارنامه رواج دارد و گاه به گویشی ادبی و تاریخی تغییر شکل می دهد بیننده را به شدت اذیت کرده و او را سردرگم می کند. گاهی بیننده احساس می کند که مشغول تماشای یک سریال تاریخی است و لحظاتی خود را  مشغول تماشای یکی از آثار سبک و سخیف مثل اغلب طنز های شبانه تلویزیون می بیند.

این سردرگمی در وهله اول باعث آن میشود که بیننده به اصطلاح این مجموعه را «پس زده» و با میل و رغبت خیلی کمتری به تماشای این سریال بنشیند.

اگر دربین دیگر آثار تاریخی مذهبی میرباقری نگاهی بیندازیم هیچگاه چنین موردی را مشاهده نمی کنیم. و شاید یکی از عللی که سریال امام علی (ع) در یادها مانده و همچنان بینندگان تلویزیون آن را به خاطر دارند همین است که هیچگاه دچار چنین اشتباه مشهودی نشده است و نوع دیالوگ گفتن و گویش بازیگرانش بسیار یکدست و یک شکل بوده است.

به عنوان مثال در اولین قسمت از سریال مختارنامه فریبرز عرب نیا به یکی از اهالی می گوید: «دستت درست» و این در حالی است که این واژه امروزه بین جوانان کوچه و خیابانهای امروز تهران که اغلب حالتی جاهل مآبانه دارند به کار می رود.  این نوع اشتباهات از داوود میرباقری و همچنین عواملی که او را در این کار همراهی می کردند بعید به نظر می رسد و معلوم نیست چه شده که آنان دست به چنین ریسکی زده اند.

همچنین بازی بازیگران این سریال آنچنان گیرایی لازم را ندارد و گاهی بسیار غلو شده در این سریال به ایفای نقش می پردازند و این از میرباقری که همیشه تسلط بسیاری بر روی بازیگرانش داشت و بازیهای یکدست و روانی را از آنها می گرفت بعید به نظر می رسد .

مسلماً هیچگاه بازی روان و زیبای داریوش ارجمند، محمدرضا شریفی نیا، زنده یاد مهدی فتحی و ویشکا آسایش در سریال امام علی (ع) فراموش نخواهد شد. اما متاسفانه در مختارنامه آنچنان که باید و شاید بازیها خوب نیستند و در لحظاتی از گیرایی آنها کاسته می شود.

طراحی صحنه و لباس این فیلم هم آنچنان چنگی به دل نمی زند. دکورهای ساخته شده نسبت به سریال امام علی (ع) بسیار ابتدایی تر و بدون هرگونه تحقیق و تفکر انجام شده است.

هر چند  که شاید دلیل اصلی آن را بتوان بر این پایه استوار دانست که میرباقری پیش از این با ساخت سریال امام علی (ع) که براستی عاری از هرگونه عیب و نقصی بود امروز ما را به عنوان بینندگان این اثر کمی پر توقع کرده است .

با همه این بحث ها و ایرادات قدرت سریال سازی میرباقری تحسین برانگیز و ستودنی است و با همه عیب ها و ایرادات آثارش خیلی بهتر از سایر آثاری است که همکاران وی تا کنون در زمینه های تاریخی و مذهبی ساخته اند .

در هر حال نتیجه گیری و رای دادن به سریال مختارنامه  هنوز زود زود چرا که هنوز تنها حدود یک چهارم این سریال به نمایش درآمده و باید منتظر ماند و دید تا سرنوشت مختارنامه به کجا ختم می شود.

جدا از این مسائل، سریال مختارنامه این روزها سر و صدای زیادی در بین رسانه ها و مطبوعات و همچنین میان مراجع تقلید و مردم به پا کرده است . سر و صدایی که منشاء آن یک جمله بود : «قرار است تصویر قمر بنی هاشم در این سریال به نمایش درآید.»

با شنیدن این خبر سیل استفتائات به دفاتر مراجع بزرگ تقلید روانه شد و بسیاری از مراجع عظام تقلید از جمله حضرت آیت الله مکارم شیرازی، حضرت آیت الله حسین مظاهری، حضرت آیت الله سید صادق روحانی، حضرت آیت الله وحید خراسانی و بسیاری دیگر و برخی از طلبه های حوزه های علمیه در سراسر کشور نشان دادن چهره ملکوتی و قدسی قمر بنی هاشم را از تلویزیون حرام شمرده و آن را کاری ناشایست عنوان کرده اند. با توجه به اینکه خبر همانند بمبی در میان اهالی رسانه و مطبوعات و همچنین هنرمندان و سایر اقشار جامعه صدا کرد بسیاری از سایتهای خبری بر آن شدند تا با برگزاری نظرسنجی های مختلف دیدگاههای عامه مردم را در این رابطه بیان کنند.

بیشتر مردم از اینکه عوامل سریال بازیگری را برای این نقش در نظر گرفته اند که نه چهره جذاب و زیبایی دارد و نه قد و قامت رشید و پهلوان گونه ای گلایه داشتند چرا که همانگونه که در روایات آمده حضرت عباس (ع) به قمر بنی هاشم شهرت داشته اند و نه تنها از زیبایی باطنی فراوان بلکه از زیبایی صوری هم زبانزد خاص و عام بوده اند.

هرچند که مسئولین ساخت مختارنامه بالاخره مجبور به عقب نشینی شدند و قرار بر این شد که بخشهای زیادی از بازی کاوه فتوحی در نقش قمر بنی هاشم در این سریال تاریخی حذف شود، اما جسارت میرباقری برای نشان دادن چهره قمر بنی هاشم در این سریال قابل توجه است. چرا که پیش از این تمامی سازندگان فیلمها و سریالهای تاریخی و مذهبی در قالبهایی متفاوت اقدام به پخش تصاویری از ائمه اطهار پرداخته بودند که بیننده را از فضای واقعی دور میکرد و به آنها یک فضای تصنعی را ارائه می داد. مثلاً در فیلم محمد رسول الله زاویه نقطه نظر دوربین تداعی کننده نگاه قهرمان مذهبی فیلم (حضرت محمد « ص ») است و یا در سریال ولایت عشق که زندگانی امام رضا (ع) در آن به تصویر کشیده شده بود، چهره این حضرت با نور شدید به نمایش گذارده می شد و گاهی نیز مانند سریال امام علی (ع) با نشان دادن بخشهایی از اعضای بدن مانند دست و یا پاها تداعی گر حضور آن بزرگوار در سریال بود. اما این بار میر باقری خواست تا چهره ملکوتی قمر بنی هاشم را در این سریال به نمایش بگذارد و حتی در بعضی از صحنه های مربوط به واقعه کربلا کودکانی را نشان می داد که بدون نقاب بودند، و یا مردی مریض که دور وی را طناب پیچ کرده بودند و از دید برخی تداعی کننده حضرت امام زین العابدین (ع) بود . اما بعد به علت گستردگی مخالفت ها، ناچار شد تن به قضا و قدر داده بر خلاف میلش بخشهایی از این سریال را زیر قیچی برده و آن را جراحی کند. با این همه باید به انتظار بنینیم و ببینیم سرنوشت مختارنامه به کجا ختم می شود؟